Foydali manbalar

Impakt faktor nima va u qanday hisoblanadi?

Impakt faktor (Impact Factor, IF) – bu ma’lum bir vaqt uchun ilmiy nashrning ahamiyatini aks ettiradigan, nashr etilgan materiallarga havolalar soni bo‘yicha hisoblangan koeffitsient.

Hozirgi vaqtda ilmiy jurnallarning IF ko‘pchilik tan oladigan Thomson Reutersga qarashli “Clarivate” korporatsiyasi tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu korporatsiya 1960 yillarda Tomson tomonidan sotib olingan. Hozirda ushbu ko‘rsatkich “Clarivate” Ilmiy Axborot Instituti tomonidan har yili hisoblab chiqiladi va “Journal Citation Reports” jurnalida nashr etiladi.

Impakt faktor tushunchasi birinchi marotaba Web of science kompaniyasi tomonidan qo‘llanilgan va ularga tegishli brend hisoblanadi.

Hozirgi kunda, impakt faktor mezonlari hamda ilmiy jurnal impakt faktorini belgilovchi 100 dan ortiq xususiy firma va kompaniyalar mavjud.

Ilmiy nashrning IF ko‘rsatkichini hisoblashda quyidagi formuladan foydalaniladi:

IF(yil)=A/B

IF(yil) – bu ilmiy nashrning malum davrdagi Impakt faktor ko‘rsatkichi.

A – bu еrda aniqlanayotgan davr davomida ilmiy nashr (misol uchun, jurnal)dagi maqolalarga berilgan iqtiboslar soni;

B – esa aniqlanayotgan davrdan avvalgi ikki yillikda ilmiy nashr (jurnal)da chop etilgan maqolalar soni.

Misol bilan tushintiradigan bo‘lsak, masalan, “Pedagogik mahorat” degan jurnal bor deydigan bo‘linsa, ushbu jurnalning 2022-yildagi IF ko‘rsatkichini hisoblaymiz. Deylik, mualliflar tomonidan jurnalda 2020-yilda 600 ta, 2021-yilda esa 910 ta maqola chop etilgan. Ushbu ikki yillik maqolalarga 2022 yil davomida hammasi bo‘lib 2690 marotaba havola berilgan. Endi mana shu ko‘rsatkichlardan foydalanib, ushbu jurnalining 2022-yil uchun IF ni aniqlaymiz.

IF(2022)= 2690:(600+910)=1.781

Demak, ushbu jurnalda 2020-2021-yillar davomida chop etilgan maqolalarning har biridan o‘rtacha 1 tadan iqtibos keltirilgan. Jurnalning IF=1.781 ga teng deyilishi mumkin. Ushbu ko‘rsatkich o‘rtacha ko‘rsatkich bo‘lib, ushbu davr mobaynida chop etilgan maqolalarning qaysi biridandir, misol uchun 7-16 martagacha iqtibos keltirilgan, qaysidir maqoladan esa umuman iqtibos keltirilmagan bo‘lishi ham mumkin. Shu boisdan ilmiy nashrning IF ko‘rsatkichi hisoblanayotganda bu kabi jihatlar ham hisobga olinadi.

Impakt faktorni aniqlash mezonlari quyidagilar:

1) Ilmiy jurnal tashkil topgan yil (qancha ilgari tashkil etilgan bo‘lsa, shuncha yuqori daraja beriladi)

2) Tahrir kengashida halqaro va milliy olimlarning mutanosibligi (masalan O‘zbekistonda tashkil etilgan jurnal bo‘lsa, unda halqaro olimlarning mavjudligi, privilegiya beriladi)

3) ISSN nomerning mavjudligi hamda haqiqiyligi

4) Mualliflarning teng mutanosibligi (milliy va xorijiy mualliflarning tengligi, masalan o‘zbek ilmiy jurnali bo‘lsa 10 muallifdan 5 tasi xorijlik bo‘lishi lozimligi nazarda tutilmoqda)

5) Iqtiboslarning haqiqiyligi (o‘ziga-o‘zi iqtibos berishning oldini olish yoki kamroq bo‘lishi)

Jurnallarga impakt faktor berilish tizimi ikki katta guruhga bo‘linadi:

A) yillar davomida keltirilgan iqtiboslik darajasi: Rins, google scholar, web of science, Scopus, cite factor va boshq

B) Texnik qo‘yilgan talablarga javob bergan jurnalga impakt faktor berish: universal impact factor, impact factor search, general impact factor, global impact factor, scientific journal impact factor va boshq.

IMRAD talabi

Ilmiy maqola qanday yoziladi?